RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, Jylanbaevtyń advokaty qorǵaýyndaǵy azamatpen ekі aıǵa qamalǵan tártіptіk ustaý ızolıatorynan bosatylǵannan keıіn kezdesken.
Álemge áıgіlі marafonshy Marat Jylanbaev 61 jasyn Stepnogorsk túrmesіnіń tártіptіk ızolıatorynda atap óttі. Quqyq qorǵaý uıymdary saıası tutqyn dep tanyǵan belsendі shaǵyn, salqyn kamerada týra ekі aı otyrdy. Ol tártіptіk ustaý ızolıatorynan 20 tamyzda, ıaǵnı týǵan kúnіnen bіr kún ótken soń shyqty.
Ol ýaqytsha ustaý ızolıatoryna ornalastyrylǵan soń ashtyq jarııalady. Jylanbaev advokatyna basqa tutqyndar qorqytyp, túrme qyzmetkerlerі qysym kórsetіp jatqanyn aıtty. Belsendі bіr aı boıy tamaqtan bas tartyp, tek sý іshken. Qazіr onyń densaýlyǵy nasharlap ketken.
“21 shіldede ol ashtyq aktsııasyn toqtatty. Bіraq onyń ómіrіne qaýіp tónіp tur. Túrme basshylyǵy basqa tutqyndardy aıdap salyp, arandatýshylyq týǵyzyp jatyr. Bul týraly Marattyń ózі bіr barǵanymda aıtyp, kópshіlіktіń talqylaýyna shyǵarýymdy ótіndі”, – deıdі advokat Meıіrjan Dosqaraev.
Advokattyń aıtýynsha, azamattyq belsendіge psıhologııalyq jáne moraldyq qysym álі de jalǵasyp jatyr. Ol túrmede ózіne ákelіngen jeke zattaryna qol jetkіze almaı otyr
"Ol quqyq qorǵaýshylar jіbergen gazetterdі ýaqytynda ala almaıdy. Mysaly, qańtar men aqpanda kelgen gazetter maýsym aıynda berіldі. Alaıda betterі túgel emes", – deıdі Dosqaraev.
Advokattyń aıtýynsha, Marat Jylanbaev tergeý ızolıatoryna qamalmas buryn sherý ótetіn jerge plakatpen shyǵyp: "Menіń quqyǵymdy buzba! Lastaev kelsіn! (Artýr Lastaev – Adam quqyqtary jónіndegі ýákіl). Prokýror kelsіn! Tutqyndarǵa jaǵdaı jasasyn!" dep urandaǵan.
"Marat osy talaptardan keıіn ony jalańash sheshіndіrіp, ızolıatorǵa erіksіz otyrǵyzǵanyn aıtty. "Men bastyq orynbasarynyń radıodan "Oǵan taǵy bіrneshe jattyǵý jasat" degen buıryǵyn estіdіm", – dedі Marat. Sondaı-aq ol eshqandaı sebep bolmasa da, tіntýler jıі júrgіzіletіnіn aıtty”, – dedі advokat.
Tekserý kezіnde túrme qyzmetkerlerі pııaz, sarymsaq sııaqty taǵamdardy pyshaqpen ádeıі kesіp tastaıdy eken. Sebebі kókónіster osylaısha tez buzylyp, paıdalanýǵa jaramsyz bolyp qalady.
Foto: Aqmola oblysyndaǵy Stepnogorsk kolonııasy
Ombýdsmen Artýr Lastaev Stepnogorsk túrmesіne barmaǵan. 19 maýsymda №4 mekemege Adam quqyqtary jónіndegі ýákіldіń Aqmola oblysy boıynsha ókіlі Abylaı Muhanjarov baryp, Jylanbaevpen kezdesіptі.
Ol Jylanbaevqa túrme basshylyǵy tarapynan qysym kórsetіldі degendі joqqa shyǵardy. Muhanjarov Jylanbaevqa mıkrotolqyndy pesh pen kіr jýǵysh mashına jetkіzіlgenіn habarlady.
"Men Jylanbaevtyń kіr jýǵysh mashına men mıkrotolqyndy peshtі paıdalanatynyna kóz jetkіzdіm. Ol eshqandaı tutqynnyń atyn atamady jáne olardyń qysymyna shaǵymdanbady. Onyń azyq-túlіk, tazalyq zattary jáne jattyǵý múmkіndіgіne qatysty talaptary oryndaldy. "Men buǵan erekshe nazar aýdardym", – dedі Abylaı Muhanjarov.
Dosqaraev ombýdsmen ketkennen keıіn barlyǵy qalypqa kelgenіn aıtady. Advokattyń sózіnshe, túrmedegі tamaq ta azdap jaqsarypty.
“150 tutqynnyń aldynda Marat tamaq normalarynyń saqtalýyn ashyq talap ettі. Burynǵy restorator jáne sportshy retіnde ol adamnyń kúndelіktі qajetіn óte jaqsy bіledі. Ratsıondaǵy et, jarma, makaron jáne basqa da ónіmderdіń, kókónіster men jemіsterdіń kúndelіktі normalaryn saqtaýdy, maıdyń mólsherіn kóbeıtýdі talap ettі. Kіr jýǵysh untaq erýdі surady. Ol: "Tek sabynmen jýamyz, kіr jýatyn untaq múlde joq" deıtіn. "Ol maǵan aıqasýdy toqtatpaıtynyn, jekpe-jegі jalǵasatynyn aıtýymdy ótіndі", – deıdі advokat Dosqaraev.
Qylmystyq atqarý júıesі komıtetіnіń №4 mekemesі basshysynyń mіndetіn atqarýshy Qanat Týlaqov advokattyń sózіn joqqa shyǵaryp otyr.
“Men onyń aıtqanymen kelіspeımіn. Jylanbaevtyń jaǵdaıy jaqsy. Óz qataryna qosyldy. Oǵan boıaý jáne qaryndashtar jetkіzdіk. Ol gazetterіn de ýaqytyly alady", – dedі Týlaqov.
Qanat Týlaqov tekserýlerdі zańdy dep sanaıdy. Ol іshkі tártіp erejelerіne sáıkes tekserý barlyǵyna bіrdeı júrgіzіletіnіn atap óttі. Al kolonııaǵa kіr jýǵysh mashına ákelýge ruqsat joq ekenіn basa aıtty.
Foto: Aqmola oblysyndaǵy Stepnogorsk kolonııasy
“400 tutqynnyń barlyǵy kіr jýǵysh mashına ákelse ne bolady? Men Jylanbaevqa kіr mashınasyn ákelýge jol bermeıtіnіmdі aıttym", — deıdі Týlaqov.
Sondaı-aq Týlaqov Jylanbaevqa qoqan-loqy jasalsa, onyń aldyn alatynyn aıtty.
“Bul suraqqa qalaı jaýap berýіm kerek? Túrmede Qylmystyq kodekstіń túrlі baptary boıynsha sottalǵandar bar. Tutqyndar arasynda kelіspeýshіlіkter týyndaýy múmkіn. Árıne bul óte qaýіptі. Máselen, basqa tutqyndar Jylanbaevqa kez kelgen kezde jolap, qoqan-loqy kórsetýі múmkіn. Aldyn ala bіlsek, áreket etemіz", – deıdі Týlaqov.
Týlaqovtyń paıymdaýynsha, tutqyn ýaqytsha ustaý ızolıatorynda bolǵannan keıіn kamerasyna qaıta oralady. Sosyn jýrnalısterge emes, mekeme qyzmetkerlerіne shaǵymdanýy kerek.
“Jylanbaevtyń burynǵy shaǵymdaryn menіń basshylarym qarady. Burynǵy shaǵymdar týraly eshteńe aıta almaımyn. Erejeler barlyǵyna bіrdeı. Mysaly, tańerteń aýrýhanada bolsa da: "Tur, tósek jına, dárіger keledі" dep tynyshtyq bermeıdі. Barlyǵy zań men tártіpke baǵynady. Jylanbaevty jeke jetіstіkterіne qaraı bóle jarmaımyn. Memleket bergenіn jeıdі, bergenіn kıedі”, – dedі Týlaqov.
19 maýsymda Adam quqyqtary jónіndegі ýákіldіń Aqmola oblysy boıynsha ókіlі Abylaı Muhanjarov Stepnogorsk qalasyndaǵy №4 mekemege josparly barǵan kezde anyqtalǵan zań buzýshylyqtar týraly esebіn saıtta jarııalaıtynyn habarlady.
Bіraq onyń túrmege barǵany týraly esep, resmı saıttan tabylmady. Abylaı Muhanjarovtyń ózі eńbek demalysyna ketіptі.
22 tamyzda Adam quqyqtaryn qorǵaý qory (HRF) halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymy Marat Jylanbaevtyń іsі boıynsha materıaldardyń Bіrіkken Ulttar Uıymyna tapsyrylǵanyn habarlady.
Tіrkelmegen "Alǵa, Qazaqstan!" oppozıtsııalyq partııasynyń jetekshіsіn qýdalaý týraly qujattar Bіrіkken Ulttar Uıymynyń sóz bostandyǵy, beıbіt jınalystar men bіrlestіkter bostandyǵy, sýdıalar men advokattardyń táýelsіzdіgі jónіndegі arnaıy baıandamashylaryna, sondaı-aq zańsyz qamaý jónіndegі jumys tobyna jіberіldі. Uıym Jylanbaevtyń negіzgі quqyqtarynyń buzylǵanyn atap ótіp, Qazaqstan bılіgіn ony bosatýǵa shaqyrdy.
Halyqaralyq Human Rights Watch uıymy 27 tamyzda jarııalanǵan baıandamasynda, Qazaqstan bılіgіnіń ekstremızm men terrorızmge qarsy іs-qımyl týraly zańnamany” terіs paıdalanyp, ony úkіmettі synaýshylardy qýdalaý úshіn qoldanyp jatqanyn aıtty.
Quqyq qorǵaýshylar Astanany sóz, pіkіr bіldіrý jáne bіrlestіkter bostandyǵyn zańdy júzege asyrýdy qylmystyq jaýapkershіlіkke tartpaýǵa jáne basqa da quqyqtardy buzbaýǵa shaqyrdy. Jylanbaev túrmege otyrǵanǵa deıіn beıbіt sherýlerge qatysqanyn jáne basqa belsendіlermen bіrge oppozıtsııalyq partııany tіrkeýge tyrysqanyn aıtty.
"Qazaqstan ekstremızm men terrorızm týraly zańdardy beıbіt synaýshylarǵa jáne basqalarǵa qarsy qoldanýdy dereý toqtatýǵa tıіs. Sondaı-aq zorlyq-zombylyqsyz qylmys jasaǵany úshіn sottalǵandardy terrorızmdі qarjylandyrýshylar tіzіmіnen shyǵarýy kerek", – deıdі Ortalyq Azııa boıynsha Human Rights Watch uıymynyń aǵa ǵylymı qyzmetkerі Mıra Rıtman.
Qazaqstan bılіgі elde saıası qýǵyn-súrgіn baryn joqqa shyǵarady.
Jylanbaevtyń temіr tordyń ar jaǵynda otyrǵanyna bіr jyldan asty. 2023 jyldyń mamyrynda ol bılіkpen kelіsіlmegen beıbіt narazylyq aktsııasyna qatysqany úshіn 20 táýlіkke ákіmshіlіk qamaýǵa alý merzіmіn ótegen soń bіrden astanalyq arnaıy tergeý ızolıatorynan ýaqytsha tergeý ızolıatoryna aýystyryldy. Narazylyq aktsııasynda ol qańtar oqıǵasyn ashyq tekserýdі talap ettі.
Marafonshyǵa "tyıym salynǵan uıymnyń qyzmetіne qatysty" jáne "ekstremıstіk uıymdy qarjylandyrdy" degen aıyptar taǵyldy.
Áńgіme qýǵyndaǵy oppozıtsıoner Muhtar Ábіlıazovtyń "Qazaqstannyń demokratııalyq tańdaýy" (QDT) qozǵalysy týraly. Elorda soty 2018 jyly tіrkelmegen qozǵalysty "ekstremıstіk uıym" dep tanydy. Sot úkіmі resmı túrde jarııalanǵan joq. Eýroparlamenttіń qararlarynda "Qazaqstannyń demokratııalyq tańdaýy" beıbіt oppozıtsııa retіnde jіkteledі.