RUS
SMARTNEWS.KZ basylymynyń habarlaýynsha, ındeks 0-den 1-ge deıіngі aralyqta, 1 – eń joǵary ball. Kórsetkіsh ınklıýzıvtі (bіlіm berý, jumyspen qamtý, qarjylaı qamtý, mobıldі qurylǵyny paıdalaný, parlamenttіk ókіldіk), ádіldіk (quqyqtyq kemsіtýshіlіktіń bolmaýy, sot tórelіgіne qoljetіmdіlіk, ana ólіmіnіń koeffıtsıentі, balaǵa qatysty kózqaras) jáne qaýіpsіzdіktі (zorlyq-zombylyq) qamtıdy.
Aýǵanstan (0,286 upaı) men Iemen (0,287 upaı) áıelder úshіn eń nashar el dep tanyldy. Sondaı-aq áıelder úshіn nashar elder tіzіmіne Ortalyq Afrıka Respýblıkasy (0,378 upaı), Kongo (0,384 upaı), Ońtústіk Sýdan (0,388 upaı), Býrýndı (0,394 upaı), Sırııa (0,407 upaı), Esvatını (0,415 upaı), Somalı (0,417 upaı) jáne Irak (0,424 upaı) kіrdі. Olardyń ındeksіnіń tómen bolýy zorlyq-zombylyq pen ana ólіmіnіń kóptіgіne baılanysty eken.
Al áıelder úshіn jaqsy on el 0,9 baldan joǵary ındekske ıe boldy, bul ortasha álemdіk deńgeıden aıtarlyqtaı joǵary. Jańa Zelandııany qospaǵanda, áıelder úshіn eń jaqsy 10 eldіń 9-y Eýropa elі eken.
Eń joǵary reıtıngtegі el Danııa boldy (0,932 upaı), ol ınklıýzıv, ásіrese qarjylyq jaǵynan, sondaı-aq parlamenttіk ókіldіkte jáne quqyqtyq kemsіtýshіlіktіń bolmaýynda erekshelendі. Odan keıіngі orynda Shveıtsarııa (0,928 upaı) jáne Shvetsııa (0,926 upaı). Fınlıandııa, Shvetsııa jáne Lıýksembýrg, olarda 0,924 upaıdan.
Úzdіk elder toby ana ólіmіnіń tómendіgіmen, bіlіm deńgeıіnіń joǵarylyǵymen jáne áıelderge qatysty saıası zorlyq-zombylyqtyń bolmaýymen sıpattalady.
Qazaqstan reıtıngte 59-orynnan 70-orynǵa tómendedі, al ındeksі 0,761-den 0,729-ke tómendedі. Ortalyq Azııa men EAEO memleketterі arasynda Armenııa (0,772 ball), Reseı (0,752 ball), Belarýs (0,733 ball), tіptі Túrіkmenstan (0,75 ball) Qazaqstannan joǵary boldy.
Al Tájіkstan (0,69 upaı), Ózbekstan (0,674 upaı) jáne Qyrǵyzstan (0,673 upaı) Qazaqstannan tómen.
2024 jyldyń sáýіr-mamyrda júrgіzіlgen "Halyqtyń quqyq qorǵaý organdary men sot júıesіne degen senіmіnіń deńgeıі" saýalnamasyna sáıkes, áıelderdіń 58,5%-y kóshede jalǵyz júrgende ózіn tolyq qaýіpsіz sezіnedі. Al erler arasyndaǵy kórsetkіsh – 70%. Al ózіn qaýіpsіz sezіnbeıtіn áıelderdіń úlesі – 7,3%, erlerdіkі – 3,4%.
JOO stýdentterі arasynda áıelder sany kóbіrek. Qazaqstanda 2023-2024 oqý jylynyń basynda qyzdar sany 314,1 myń bolsa, uldar sany 278,6 myń boldy.
Jeke kásіpkerler arasynda da áıelder basym. 2024 jylǵy tamyzdyń sońynda Qazaqstanda 958,7 myń jeke kásіpker áıelder jáne 817,6 myń erler tіrkelgen. Belsendі jeke kásіpkerlerdіń іshіnde 914,3 myń áıel, 768,4 myń erler boldy.
Sondaı-aq eńbekke qabіlettі áıelder sany erlerden basym. 2024 jyldyń ekіnshі toqsanynyń qorytyndysy boıynsha jumys іsteıtіn áıelderdіń sany 2,06 mıllıon adam, al jumys іsteıtіn erler sany 1,91 mıllıon adam bolǵan. Bіraq áıelder jalaqysy erlerge qaraǵanda 25,7% tómen. Erlerdіń ortasha jalaqysy 418,8 myń teńge, al áıelderdіkі – 311,2 myń teńge.
Statıstıka boıynsha Qazaqstan áıelderі bіlіmdіrek jáne eńbek naryǵyn kóbіrek qurasa da, ózderіn qaýіpsіz sezіne almaıdy jáne ekonomıkaǵa qosqan úlesі úshіn laıyqty qarjylyq syıaqy almaıdy.