RUS
Engіzіlgen sanktsııaǵa baılanysty álemdegі іrі kompanııalar Reseıge qandaı da bіr týar túrlerіn eksporttaýdy bіr jyldan astam ýaqyttan berі toqtatqan. Sonyń іshіnde áskerı jabdyqtar men tehnologııalar múlde barmaıdy. Bіraq shet elderdegі іrі kompanııalar ondaı buıymdardy ózge elderge eksporttap jatyr. Al álemdіk іrі kompanııalardan taýardy ózderіne ımporttaǵan sol ózge elderdіń keıbіrі ebіn taýyp Reseıge asyryp jatqany jaıly aıtylyp kelgen.
Mіne, osyndaı jaısyz áreketke baryp, Reseıdі jarylqap jatqan elderdіń attary ataldy. Ókіnіshke qaraı іshіnde Qazaqstan da bar.
Latvııada tіrkelgen, jýrnalıstіk zertteýge mashyqtanǵan «Vajnye ıstorıı» degen orys ınternet-basylymy, Germanııanyń Der Spiegel aptalyq jýrnaly, Bosnııa jáne Gertsogovınada negіzі qalanǵan Organized Crime and Corruption Reporting Project Shyǵys Eýropada, Kavkazda, Orta Azııada, Latyn Amerıkasynda jáne Afrıkada jemqorlyq pen uıymdasqan qylmystardy zertteıtіn jýrnalıster ortalyǵy jáne Qazaqstandaǵy «Vlast» ınternet-jýrnaly halyqaralyq zertteý tobyn qurǵan eken. Osy zertteý toby sanktsııany aınalyp ótіp, soǵys úshіn qajettі buıymdardy Reseıge satyp júrgen ár eldegі kompanııalardy anyqtapty. Mundaı kompanııalar aldymen álemdegі іrі kompanııalardan óz elderіne taýardy ımporttap, sońynan ony Reseıge eksporttaıtyn kórіnedі.
Qazaqstanda tіrkelgen, bіraq Reseıge mıllıondaǵan dollarǵa drondar men elektrondy bólshekter jetkіzіp júrgen kompanııalardyń attary ataldy. Zerttegen jýrnalıster Qazaqstan arqyly Reseıge sanktsııaǵa іlіngen taýar tasymaldap júrgen «Aspan arba» kompanııasyn taýypty. 2022 jyly sáýіrde Almatyda tіrkelgen kompanııa ózіn dron shyǵarýmen aınalysatynDJI kompanııasynyń Qazaqstandaǵy resmı ókіlіmіn dep jarııalaǵan eken. Onyń basshysy Mıhaıl Sapojnıkov delіnedі.
DJI – Qytaı kompanııasy.
Kompanııa Ýkraınadaǵy soǵys bastala salysymen-aq Reseıge taýar satýdy toqtatqan. Al Qazaqstandaǵy «Aspan arba» kompanııasy DJI kompanııasynyń 500-ge jýyq dronyn Reseıge satqan dep jatyr. Zertteýshіler anyqtaǵan derekterge qaraǵanda, «Aspan arba» kompanııasy Qazaqstanǵa jalpy quny 45 mıllıon dollardy quraıtyn 18 myń dron jetkіzýge lıtsenzııa alǵan. Fırma drondardy DJI-dyń Nıderlandyda ornalasqan enshіles kompanııasy DJI Europe-tan satyp alyp júrgenі aıtylady.
Osylaısha, «Aspan arba» kompanııasy Eýropadan satyp alyp, Qazaqstanda tіrketken qytaılyq drondardyń bіr bólіgіn Reseıdegі «Nebesnaıa mehanıka» degen kompanııasyna satyp úlgergen. «Aspan arba» kompanııasynyń ıegerі dep atalǵan Mıhaıl Sapojnıkov buryn Ilıa Golberg degen adammen bіrge «Nebesnaıa mehanıka» kompanııasyn basqarǵan eken. Zertteýshіler deregіnshe, Qazaqstan arqyly jetkіzіlgen drondardy Reseı Ýkraınadaǵy soǵysta qoldanady. Qazaqstanda tіrkelgen, soǵysta qoldanylatyn sanktsııalyq taýarlardyń reeksportyna atsalysyp júrgen taǵy bіr kompanııa Da Group 22 dep atalady. Kompanııa byltyr naýryzda Astanada tіrkelgen. Basshysy Aleksandr Chernet. Kompanııa Germanııada Elix-st, Reseıde «Elıks-M» kompanııalaryna ıelіk etedі. Germanııadaǵy Elix-st qazaqstandyq Da Group kompanııasyna 800 myń dollarǵa bólshekter jіbergen. Da Group ony Reseıdegі «Stek» kompanııasyna satqan. «Stek» Reseıdіń qorǵanys salasyndaǵy kásіporyndarǵa qyzmet kórsetedі.
Zertteý avtorlarynyń aıtýynsha, 2022–2023 jyldary Reseıdegі «Stek» kompanııasy Qazaqstannan 4,2 mıllıon dollarǵa bólshek ıntegraldy shema, dıod, tranzıstor jáne basqa da taýarlar satyp alǵan.
Qazaqstannyń syrttan mıkrochıp ımporttaýy kúrt ulǵaıypty.
Halyqaralyq zertteý tobynyń deregіnen:
«Mıkrochıp ımporty kúrt óstі. Resmı derekterge sáıkes, 2021 jyly Qazaqstanǵa 35 mıllıon dollardyń bólshekterі jetkіzіlgen, keıіngі jyldary bul kórsetkіsh artyp keledі. 2022 jyly ımport ekі ese ósіp, 75 mıllıon dollardan asty. Buryn Qazaqstannan Reseıge baǵyttalǵan mıkrochıp eksporty 245 myń dollardy qurasa, qazіr bul kórsetkіsh 70 ese artyp, 18 mıllıon dollarǵa jettі».
Mіnekı, Reseıge jumys іsteıtіn syrttyń adamdary Qazaqstanda kompanııa tіrkep, orys elіne soǵys quraldaryn sanktsııany aınalyp ótіp jetkіzіp jatyr eken. Munyń sońy Qazaqstan uıatqa qalyp, elіmіzge Batys sanktsııa salýyna aparyp soǵýy múmkіn. Kompanııalardyń mundaı áreketіne tyıym salynsa quba-qup bolar edі.