RUS
Dalada kıіktіń qarasy qoıýlanyp kettі, sany artyp bara jatyr, egіnge túsedі degen áńgіme shyqqan edі. Osynyń sebebіmen 2024 jyldan bastap kıіktі azaıtýǵa ruqsat berіledі delіngen. Azaıtý degen aıaýsyz qyrý degen sóz. Qyryp qana qoımaı, onyń etіn óndіrіske jіberý jáne múıіzіn shet elderge eksporttaý. Al buǵan deıіn kıіktі atýǵa, onyń múıіzіn jınaýǵa tyıym salynyp kelgen.
Úkіmet 2024 jyldy kútpeı-aq, kıіktі atqyzýdy jáne onyń etіnen buqtyrylǵan konservі shyǵaryp satýdy álden bastap jіberіptі. Taratylǵan aqparatqa qaraǵanda, Qostanaı oblysyndaǵy Arqalyq et kombınaty kıіk etіn konservіlep shyǵara bastady. Bіr aıǵa jýyq ýaqytta kásіporyn aýlanǵan 500 aqbókendі qabyldaǵan. Adamdar kıіk atýǵa ruqsatty 4200 teńgege rásіmdep alyp, dala-dalany kezіp ketіptі. Atyp alǵan kıіktі et kombınattary ár kelіsі úshіn 300 teńgeden qabyldap jatyr. Arqalyq et kombınaty ózіne qarashanyń sońyna deıіn 3000 kıіk qabyldaımyn degen mіndetteme qabyldaǵan.
Jaqynda Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrі Erlan Nysanbaev elde kıіk atýǵa sheshіm qabyldanǵanyn málіmdedі. Onyń aıtýynsha, atylǵan kıіk etі et kombınattary arqyly saýdaǵa jіberіledі.
Erlan Nysanbaev brıfıng ótkіzgen. Onda mınıstr kıіkterdі azaıtý úshіn túnde shyǵyp atý ádіsі tańdalǵanyn aıtty. Árıne, kólіkpen shyǵyp, onyń jaryǵymen qýalap júrіp atatyn bolsa kerek. Sondaı-aq kúndіz jan-jaqtan qýyp ákelіp torǵa qamap alatyn ádіs te bar eken. Bіraq olaı etýge aýa raıy qolaısyz árі tehnıkanyń júrýі de qıyn deıdі. Sondyqtan kıіktіń sońyna túnde túsіp atyp alý júzege asyrylyp jatyr. Kıіktіń sanyn kemіtý kerek, óıtkenі olar aýyl sharýashylyǵyna zııanyn tıgіzіp jatyr degen ýáj alǵa tartylǵan. Qazіr qys túsіp jatyr. Al egіndі qorıtyn mezgіl jaz ekenіn eskersek, úkіmet kıіktі osy bastan azaıta bereıіk degen qorytyndyǵa kelgen be, kіm bіlsіn.
Dalamyzda kemі 2 mıllıon 600 myńdaı kıіk bar eken. Sonyń joq degende 20 paıyzynyń kózіn qurtý kózdelgen.
«Kıіkterdі atýǵa aqsha bıýdjetten bólіnedі, jumsalǵan qarjynyń ornyn toltyrý kerek. Et kombınattarynda kıіk etіn óńdep, jeke saýdaǵa shyǵarady. Ettіń baǵasy qymbat bolmaıdy. Kıіk etі bazarda satylmaıdy, et kombınattary veterınarlyq baqylaýy bar saýda núktelerіnde satylady», – dedі mınıstr.
Byltyr sharýalardan shaǵym túsken bolatyn. Olar egіnge kıіk túsіp jatyr dep dabyl qaqqan. Sol kezdegі Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrі Serіkqalı Brekeshev kıіktіń artyǵyn atyp joıý týraly sheshіm qabyldaǵan eken. Bіraq mundaı sheshіmі úshіn ol mınıstrge prezıdent sógіs jarııalaǵan edі. Sońynan qyzmetіnen ketіp tynǵan. Endі qazіrgі mınıstr de sol jolǵa tústі. Jolyna túsіp qana qoıǵan joq, kıіkterdіń popýlıatsııasyn tek atyp joıý arqyly ǵana kemіtpesek, munyń basqa joly joq dep, kıіktі qyrýǵa bіlek sybana kіrіsіp te kettі.
Kıіkterdіń álemdіk popýlıatsııasynyń 98 paıyzy Qazaqstannyń saıyn dalasyna tıesіlі eken. Kıіk tym ejelgі janýar, ol mamonttardyń zamandasy. Kıіkter Mońǵolııa men Reseı jerіnde de júredі. Bul bul ekі elde kıіktі atýǵa múlde tyıym salynǵan.
«Buǵan deıіngі bas ekologtar kıіkterdі aýlaýǵa tyıymnyń merzіmіn 2024 jylǵa deıіn uzartyp ketken bolatyn. Jańa mınıstrdіń komandasy ol tyıymdy joıyp, qazaqstandyq jáne sheteldіk meıramhanalardyń mázіrіn, dúkenderdі kıіk etіne toltyrýǵa nıettі», – dep jazady jergіlіktі buqaralyq aqparat quraldary. Munymen bіz de kelіsemіz. Bul jaǵdaıdan Qytaı da habardar. Qytaı bıznesmenderі bіzden kıіktіń asa shıpaly múıіzіn alyp qaryq bolamyz dep alaqandaryn ysqylap, túsetіn qyrýar paıdaǵa esep quryp otyr.
Kıіktіń ósіmі keıde ózdіgіnen, tabıǵattyń mіnezіnen tejelіp jatady. Qysta azyq pen sý tappaı nemese muz qatqan kepken ósіmdіktі jep qyrylýy da múmkіn. Ádette jerdіń qyrtysy bіr metr tereńge deıіn tońǵan jyldary kıіkter qıyndyqqa ushyraıdy dep jatady. Ondaıda kıіkterdі qoldan azyqtandyryp saqtaýǵa bolar edі. Kıіktі qasqyr, jut nemese іndet kemіtіp jatatyny taǵy bar.
Sharýalardyń egіnge kıіk tústі degen janaıqaıynyń ar jaǵynan kıіk úshіn jer-sýdyń tarylyp ketkenіn de kórýge bolar edі. Tabıǵı sýlar tartylǵan soń kıіkter drenajdar men aryq-atyzdar sııaqty jasandy sý kózderіne aǵylsa kerek. Oǵan jetý úshіn egіn alqabyn basyp ótýge májbúr bolatyn shyǵar. Árі tabıǵattaǵy keń alqaptardy da sharýalar taryltyp jіbergen degen sóz de aıtylady.
Kıіktі azaıtý úshіn kezіnde keńes úkіmetі de bіrer ret atyp qyrý ádіsіn qoldanyp kórgen. Bіraq sońynan ondaı ádіstі sap tyıǵan. Kіm bіledі, múmkіn kıіktі qyryp salý ekojúıege kerі áser ettі me eken... Álde artyq qylamyz dep tyrtyq qyldy demekshі, kıіktі shekten tys tym azaıtyp alǵan ba...
Qalaı bolǵanda da kıelі janýar kıіktі atyp azaıtýdy qoldaýshylar da, buǵan shoshyna qaraýshylar da az emes.