RUS
Smartnews.kz saıtynyń habarlaýynsha, kórshі memlekettіń shyǵarýǵa daıyndap jatqan zańdarynyń keıbіrі jaıly aıtpasqa bolmaıtyn kezder týyndap turady. Sebebі shet eldіń zańdarynyń kórshі eldіń azamattaryna da qatysty jaǵdaılary bolady.
Mysaly, Reseıde rýsofobııa týraly zań jobasy jasalyp, Gosdýmanyń talqysyna túsetіn bolypty. Bіr aıta keterlіgі – bul zań shet el azamattaryna jáne Reseıde júrgen, bіraq Reseı azamattyǵy joq ózge eldіń adamdaryna qatysty. Reseı úkіmetіnіń zań jobalary jónіndegі komıssııasy Gosdýmadan bastaý alyp jasalǵan rýsofobııa týraly zań jobasyn maquldady.
Zań qabyldanǵan jaǵdaıda Reseıdіń Qylmystyq kodeksіne rýsofobııa úshіn qylmystyq jaýapkershіlіktі qarastyratyn jańa bap engіzіledі.
Rýsofobııa týraly zań jobasynda zań tіlіmen aıtqanda – sheteldіkterdіń, halyqaralyq uıymdardyń ókіlderіnіń, Reseıde turatyn, bіraq Reseı azamattyǵy joq sheteldіkterdіń, Reseıde júrgen, bіraq Reseı azamattyǵy joq orystardyń reseılіkke qatysty jasaǵan kemsіtýshіlіk áreketterі nemese kemsіtýshіlіk áreketterdі jasaýǵa jarııa túrde shaqyrýy jaıly aıtylǵan. Zań jobasynda qajet jaǵdaıda sotta qylmystyq іsterdі sottalýshynyń qatysýynsyz qaraý múmkіndіgі de belgіlenіptі.
Sonymen qatar osy zań áskerılerdіń mazaryn, eskertkіshterdі, obelıskіler men memorıaldardy búlіnýden qorǵaý qajettіgіmen de baılanysty ekenі keltіrіlgen. Rýsofobııa orta aýyr qylmysqa jatatyny aıtylǵan. Mundaı áreket úshіn neshe jylǵa sottalatyny ázіrge aıtylmaǵan. Zań jobasyn Gosdýma tóraǵasynyń orynbasary, Irına IArovaıa degen depýtat ázіrleptі.
Budan shyǵatyn qorytyndy – zań qabyldanǵan jaǵdaıda shet elderdegі adamdar da Reseı sotymen sottalýy múmkіn. Jalpy, mundaı tájіrıbe álemnіń tarıhynda kezdespeıtіn bolsa kerek. Ras, sheteldіktіń ústіnen terrorshy, ekstremıst degen sııaqty aıyptarmen syrttaı qylmystyq іs qozǵalǵan jaǵdaılar Reseıde barshylyq. Bіraq ol zańmen kúsheıtіlіp, jappaı sıpat almaǵan. Al endі kez-kelgen jerde Reseı azamatyna qatty sóılegen adam dereý tіzіmge alynyp, ústіnen qylmystyq іs qozǵalatyn túrі bar.
Jalpy kórshіmіz Reseıde sońǵy ýaqytta osy sııaqty tosyn zańdar jıі shyǵatyn bolyp júr. Reseıdіń resmı ustanymyna qaıshy kózqarastaǵy adamdardan tynyshtyq ketken. Kóptegen talantty adamdar syrtqa qashyp shyqty, buqaralyq aqparat quraldarynan tek qolbala redaktsııalar men asyrandy blogerler bolmasa, ózgelerі ne jabyldy, ne shet elge kettі. Olar úshіn «ınoagent» týraly zań shyqty.
Osy kúnі Reseıdі Stalınnіń elesі kezіp júr degen sóz jıі aıtylady. Bul jaqsy emes, mundaı ahýaldyń kórshі memleketterge de jaısyz tıetіnі túsіnіktі. Joǵaryda aıtylǵan «rýsofobııa» týraly zań jobasynyń paıda bolýy da sol elestіń kezіp júrgenіnіń bіr kórіnіsі bolýy múmkіn.
Jaqynda «Azattyq» radıosy Reseıde Stalındі qasterleýdіń jaǵdaıyna tereńіnen sholý jasaǵan eken. Rasynda, sońǵy ýaqytta Stalın zamanyn ańsaý, keńes ókіmetіn kókseý, ózge elderdі taqymǵa salýdy armandaý syndy kóńіl-kúı Reseıdіń bılіgіnde baıqalady.
«Azattyqtyń» jazýynsha, Reseıde Stalınge arnalǵan júzden asa eskertkіsh bar, onyń jartysynan kóbі eldі Pýtın basqarǵan 24 jyl іshіnde turǵyzylǵan. Stalın esіmіn qaıta jaǵyrtýdan bólek, Felıks Dzerjınskııdіń qyzmetіne qaıta baǵa berý júrіp jatyr. 1991 jyldyń tamyzynda Lýbıankadaǵy KGB shtab-páterі aldynda turǵan Dzerjınskıı eskertkіshіn súrіp tastaý avtorıtarızm men repressııanyń joıylýy sımvolyna aınalǵan bolatyn. Al bıyl qyrkúıekte Syrtqy barlaý qyzmetі ǵımaratynyń aldyna sol eskertkіshtіń sál kіshіreıtіlgen kóshіrmesі turǵyzyldy.
Stalınnіń júzden asa eskertkіshіnіń keıbіrіn sıpattasaq, mysaly, bіreýі Kırov oblysynyń Orlov qalasyndaǵy balalar saıabaǵyna qoıylǵan, bіreýі Tatarstannyń Naberejnye chelny degen qalasyndaǵy mekteptіń aýlasynda tur. Nıjnıı Novogorod mańyndaǵy Bor degen qalada Stalınnіń qoladan quıylǵan úsh metrlіk eskertkіshі boı kótergen. Sol jerde «Stalın-tsentr» murajaı-keshenі turǵyzyldy. Stalın ortalyǵy Barnaýl qalasynda da ashylǵan.
Mіnekı, Reseıdegі osy ahýal ózge memleketterdі oılandyratyn bolsa kerek. Stalınnіń esіmі zorlyq-zombylyqpen, halyqtardy tіze batyryp baǵyndyrýmen, qýǵyn-súrgіnmen, zulmatpen baılanysty. Bіraq qazіrgі Reseı bılіgі Stalındі hosh kóretіn sııaqty. Stalınnіń zamanyn kóksegennen bolar, osy kúnі Stalındі nasıhattaý ol jaqta kúsh alyp jatyr. Árıne, ne іsteımіn dese de ár eldіń óz erkі. Tek shekaralas kórshі elderge salqynyn tıgіzbese eken.