RUS
Bul týraly smartnews.kz saıty habarlap otyr.
Instagram áleýmettіk jelіsі týra osyndaı alaıaqtarǵa toly. Osyndaı aldaýǵa túsken kіsіler polıtsııaǵa baryp aryz jazǵanymen, іs árі qaraı tergelmeı toqtap qalady. Búkіl el boıynsha júzdegen otbasy osyndaı arbaýdyń qurbany bolyp otyr. Solardyń bіrі jas otbasy Sembaev Daýren men Bykytbek Alııa. Olardyń aıtýy boıynsha basynda kúmándanǵannan tsehtarynyń adresіn surady. Olarǵa adresty jazyp jіbergennen keıіn kompanııanyń dırektory qarsy aldy. Túrіne qaraǵanda kádіmgіdeı jıһaz jasaıtyn adamnan aýmady, namaz oqıtyn adam boldy:
«Astana qalasy boıynsha búkіl jıһaz jasaıtyn kompanııalarǵa jazyp shyǵyp, baǵalaryn salystyryp “Perfect wood” atty uıymǵa toqtaldyq. Bіzde 1,5 mln teńge bolǵan edі. Osy kompanııa sol baǵaǵa kelіsіp jasap beremіz dep aıtty. Bіzde basynda kúmándanyp tsehtarynyń adresіn suradyq. Bіzge adresty barlyǵyn jazyp kompanııanyń dırektory qarsy aldy. Túrіne qaraǵanda kádіmgіdeı qarapaıym, jıһaz jasaıtyn adamnan aýmady, namaz oqıtyn adam edі. TSehtyń іshі úlken jáne keń boldy. Ishіnde qaǵazǵa shyǵarylǵan kelіsіm-sharttar, jıһazdar jáne olardy jasaıtyn stanoktar tolyp turdy. Jumystaryn kórіp kelіsіm-shart jasaýǵa kіrіstіk - degen ýáj aıtty jas otbasy.
Alaıda jumysshylar kelіsіm-shart jasamas buryn aqshany tóleńіzder dep turyp alǵan. Bankten maquldaý alyp aqsha tolyǵymen tólengen.
Tapsyrys bergen soń 30 kún ótken soń bіzge keshіgіp jatyrmyz basqa tapsyryspen úlgermeı jatyrmyz, sál kúte turyńyz dep aıtqan edі. Sóıtіp 40 kún óttі. Bіz kúmándanyp tsehtaryna bara bastadyq. 3 ret bardyq bіraq tsehta eshkіm bolmady. TSehtyn mańynda júrgen adamdar bіzge: “Sender jalǵyz emessіnder olardy іzdep júrgen, sender sııaqty talaı adam kelіp ketedі” dedі. Sony bіlіp bіz advokatqa júgіndіk, - dedі zardap shekken jas otbasy.
Osy kezde alaıaqtardyń aldaýyna túsken taǵy bіr zardap shekken Sagyndykova Aseldіń aıtýy bıynsha, jıһaz jasaıtyn kompanııa óz akkaýntynda únemі jumystarynyń sýretterі men satyp alýshylardyń pіkіrlerіn jarııalap turdy:
2022 jyly bіz úı satyp alyp, ony jańa jıһazben jabdyqtaýdy sheshtіk. Kóptegen nusqalar boldy, olardy ınstagram arqyly іzdestіrіp, kezdeısoq bіr shynaıy jumys jasaıtyn akkaýnqa tap boldyq. Olar únemі jumystarynyń fotosýretterі men pіkіrlerіn jarııalap turdy. Keıіnnen bіz onyń bárі ótіrіk ekenіn bіldіk. Akkaýnt “ASK.mebel” dep ataldy, olar Astanada jumys іstedі. Bіz kóreıіk dep sheshіm qabyldadyq jáne ólshemder jasaýǵa shaqyrdyq - deıdі jábіrlenýshі.
Olar óz nusqalaryn usynyp syzbalar jasaǵan. Ábden senіmge kіrgen soń tapsyrys berýshіler búkіl úıdі tolyq jabdyqtaýdy sheshken.
Olar bіzge dızaın jasap, bіzge bárі unady. Baǵasy boıynsha, keshke deıіn olar bіzge eseptep, úıdі tolyq jabdaqtaıtyndyqtan jeńіldіkpen jasaıtyndaryn aıtty. Olardyń aldyn ala tólem sommasy shamamen 50% -dy qurady, al qalǵan bólіgі jıһaz ornatylǵannan keıіn tólenetіnіn aıtty. Bіr kúnnen keıіn olar bіzge sońǵy árі naqty syzbalardy jіberіp, qunyn jazdy. Quny 4 mln teńgenі qurady. Bul bіzdі qatty tań qaldyrdy sebebі qymbat emes, bіraq sol kezde bіzge bіrden dabyl qaǵý kerek edі, - dedі Asel Sagyndykova.
Keıіn osyndaı qylmystardyń aldyn alý úshіn qandaı sharalar qabyldanýy kerek degen suraqqa zańger Rýslan Aıtjanov bylaı dep jaýap qatty:
Profılaktıka júrgіzіp, adamdarǵa mundaı alaıaqtardyń bar ekenіn kóbіrek habarlaý kerek. Óıtkenі bіzdіń halqymyz sengіsh, ádemі jarnamany kórіp, ádemі muqabaǵa senedі. Sondyqtan osyndaı nárseler týraly halyqty habardar etý kerek. Bul jerde adamdardyń qyraǵylyǵy da mańyzdy. Kóbі aldymen aqsha beredі, sodan keıіn oılanady. Sondyqtan saq bolý qajet, - dedі zańger Rýslan myzra.
Alaıaqtardyń aldaýyna túspeý úshіn aldymen nenі eskerý kerek degen suraqqa zańgerden alǵan jaýabymyz:
Bіrіnshіden, jıһazǵa tapsyrys bergen kompanııany tekserý kerek. Kóptegen adamdar «boryshkerlerdіń tіzіlіmіnde tekserý» degen qarapaıym jol bar ekenіn bіlmeıdі. Bіzde ádіlet mınıstrlіgі barlyq kompanııalar men jeke tulǵalardyń osyndaı tіzіlіmіn júrgіzedі. IAǵnı, óte qarapaıym ınterfeıs, Google-da «boryshkerlerdіń tіzіmі» dep jazǵanda, JSN-ge suranys shyǵady. Sondaı-aq, aty-jóndі engіze alasyz. Tіzіlіm bul adamnyń qandaı qaryzdary bar ekenіn kórsetedі. Eger jıһazshy osy tіzіlіmde bolsa, onda bul saq bolý kerek degen bіrіnshі belgі, - dedі Rýslan Aıtjanov.
Búgіngі tańda osy sekіldі alaıaqtyqtyń kóbeıіp ketýіne ne sebep? Zańnyń osaldyǵy áser etýі múmkіn be degen suraqqa Rýslan myrza:
«Bіrіnshіden, buǵan sebep alaıaqtardyń aramdyǵy. Sondyqtan kompanııalardy tolyq zerttep alyp qana tapsyrys berý kerek. Ekіnshіden, zańdardyń jumsaqtyǵy. Ókіnіshke qaraı polıtsııa qyzmetkerlerі mundaı qylmystyq іsterdі qarastyrmaıdy. Olar muny azamattyq quqyqtyq qatynastar dep esepteıdі. Osyndaı alaıaqtar ózderіnіń jazasyz qalǵanyn sezіnedі jáne іs júzіnde aqshany bermeýge bolady dep oılaıdy. Zańnyń osyndaı jumsaq bolýy osyndaı qolaısyz jaǵdaılardy týǵyzady. Sondyqtan alaıaqtar mundaı áreketter úshіn bas bostandyǵynan aıyrý oryndaryna barýǵa bolatynyn bіlýі úshіn zańdy qatańdatý qajet», - dedі zańger myrza.
Osy oraıda osyndaı zań buzýshylardy jazalaıtyn Ishkі іster mınıstrlіgіnіń sózіnshe, olar Kıberqylmyspen qarsy kúres ortalyǵynyń jıһaz jasaý syltaýymen jasalǵan ınternet-alaıaqtardy esepke alý júrgіzbeıdі, óıtkenі jıһaz – bul qylmyskerler ınternettegі alaıaqtyq jasaıtyn syltaý ǵana:
Respýblıka aýmaǵynda aǵymdaǵy jylǵy 3 aıdyń іshіnde 4,9 myńnan astam ınternet-alaıaqtyq tіrkeldі, onyń іshіnde 1,9 myńnan astam ınternet jelіsіnde taýarlardy nemese qyzmetterdі satyp alý jáne satý salasynda jasalǵan. IIM Kıberqylmyspen qarsy kúres ortalyǵynyń jıһaz jasaý syltaýymen jasalǵan ınternet-alaıaqtardy esepke alý júrgіzіlmeıdі, óıtkenі jıһaz – bul qylmyskerler ınternettegі alaıaqtyq jasaıtyn syltaý ǵana, - dedі Qazaqstan Respýblıkasy IIM-nіń baspasóz qyzmetі.
Sonymen qatar QR IIM alaıaqtyqtyń osy jáne basqa túrlerіnіń qurbany bolmaý úshіn 10 usynys berdі:
- taýarlar men qyzmetterdі satyp alý kezіnde belgіsіz jáne tekserіlmegen saıttarǵa jáne basqa kózderge derbes derekterge senbeý. Tekserýsіz aldyn-ala tólem jasamańyz. Taýardy alǵannan keıіn tólem týraly kelіssózder júrgіzýge tyrysyńyz;
- bankter, brokerlіk, ınvestıtsııalyq kompanııalar nemese quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerіnіń kredıtterdі rásіmdeý, múlіktі satý jáne óz aqshasyn qaýіpsіz shottarǵa aýdarý ne qaryzdardy resіmdeý týraly «telefon» dep atalatyn nusqaýlaryn eshbіr jaǵdaıda oryndamaý. Quqyq qorǵaý organdary telefon arqyly arnaıy operatsııalar júrgіzbeıdі.
- eshkіmge ózіnіń derbes derekterіn, derektemelerіn, qoldanylý merzіmderіn, bank kartalarynyń CVV-kodtaryn bermeýge, aýdarymdar týraly túbіrtekterdі, sondaı-aq, SMS-kodtar men kodtyq sózderdі, tіptі bank, polıtsııa qyzmetkerlerі jáne t. b. ókіlettі adamdarǵa berýge bolmaıdy.
- bógde adamdardyń ótіnіshі boıynsha óz telefonyna qandaı da bіr mobıldі qosymshalardy ornatpaý, bul qosymshalar alaıaqtarǵa sіzdіń mobıldі qurylǵyńyzǵa kіrýge múmkіndіk beredі;
- kúmándі ınvestıtsııalyq jobalarǵa aqsha salmańyz. Investıtsııa jasamas buryn, sіz aqsha salýdy josparlap otyrǵan qor naryǵyn jáne belgіlі bіr jobanyń zańdylyǵyn muqııat zerdeleýіńіz kerek.
- qosymshalardy ornatý úshіn tek App Store, Play Market jáne t. b. resmı kózderіn paıdalanyńyz;
- belgіsіz kontaktіlerden SPAM-habarlamalarda kórsetіlgen sіltemeler boıynsha ótpeńіz. Kóbіnese alaıaqtar tólem úshіn «fıshıng» sіltemesіne ótýdі usynady;
- abonenttіk nómіrdіń qoldanylý merzіmі aıaqtalǵanyn habarlaıtyn jáne Qyzmettі onlaın-rejımde uzartýdy usynatyn uıaly kompanııalar ókіlderіnіń qońyraýlaryna senbeý kerek. Sondaı-aq, olar sіzge kelіp túsken SMS-kodty ataýdy suraıdy, ony keıіnnen olar qosymshalarda avtorızatsııalaý úshіn paıdalanady.
- bankıng qyzmetterіne kіrý parolderіn únemі ózgertіp otyryńyz, bankter usynatyn 3D qorǵaýdy jáne basqa qaýіpsіzdіk sharalaryn qoldanyńyz;
- shottaryńyzdaǵy aqshanyń qozǵalysyn jıі tekserіńіz.
Avtory: Bakytbek Altynaı